Divant d’apougnî (sicrît è rfondu walond)

Ciste ouve ci egzistêye eto divins ds ôtès ortografeyes : Rifondou walon.
Divant d’apougnî (sicrît è rfondu walond)
sillabusse amon li scrijheu,
Divant d’apougnî (sicrît è rfondu walond)

Li discloyadje do lingadje walond è-st-arivé à on (cwantrinme?) toûrnant k’on dit k’il est plin d’arokes. Ki, ci côp-chal, mutwè k’ ci sreut co ben l’ côp ki pète èyet ki n’ crake nen, s’apinse li djouweû d’ couyon.

Les dêrins cåzêus d’ walond, dj’ôs ben les cis ki l’ djåzèt sins l’ avu aprindu, il ont atèr 60 èyet 80 ans. Et sovint fins mièrseûs, sins polu u sins volu djåzer walond, caben ki c’ seûye avu les parèy à zèls divins les rassocenêyes “3 côps 20 ”. Et nèlzî djhoz sortot nen dèl cåzer avu leûs ptits-èfants. Mâria Dèyî! Ben i vos rîrint o nez, têsse!

Et l’ soce des cis ki lîjèt des lîves è walond, dabôrd, lèye? Mo ratchitchîye èto, come dèl crinme sol pêlon d’ lacea k’est ki racaboût sol fû dispûs des eûres.

Les waloneûs, - pôves malèreûs! - ni sont nen sovint rpayîs po l’ovradje di nûton k’il abatèt po nosse lingadje. Et di s’ discoradjî.

Dins one si neûre disbåtchance, non pus, i gn-a one pitite flåwe lumerote ki dmore tolminme alumêye.

Des ctûzeûs, rindus après nosse lingadje, vôrint ben ki l’ walond ridivnache on moyin di s’atåchi atèr Walonds. Po ça, one lådje mouwance a skèpyî. Po nozôtes êdî c’ movmint-là à ben disclôre, dju dvrins:

  1. Ovrer o scoladje di rcåzeûs d’ walond, (ça vut dîre des cis ki raprindèt à l’ cåzer), nosse seûle vrêye fwace si on vut co nn aler pus lon.
  2. Djåzer walond atèr nozôtes dins nos raploûs; èyet s’ loukî di cåzer did ttafwêt è walond..
  3. Po ça, cwèri après les noûmots k’i fåt . C’è-st-à c’ tchèrète-là ki dj’ boute dins l’ sicrîjadje ki vos aloz lîre.
  4. Èmantchî comifåt on rfondu walond, po scrîre, mètans, dins les lambèrdèkes 1, ucoben dins des lîves di scole po tote li Walonerèye.
  5. Rachonner tos les waloneûs dins one seûle soce, k’åreut des rîles di cdûjhance à môde di djint, po z-aspêtchî les margayes inte nozôtes, come c’est trop sovint l’ cas.
  6. Ramèxhner les ritchèsses do lingadje, ki sont trop sovint pâr sitramêyes. Cite ovradje-là est djà mo ben avancîye, avu “ li grande djîvêye di mots walonds ”, ki s’aprèsse po do bon.
  7. Monter one sitocasse poûssance po les cayèts d’ walond; one sacwè k’aureut y-åk à dîre amon les politikîs, k’il ènn’ årint minme sogne
  8. Nos ayîver one pougnêye di djins mètus po l’atåchance, ki hantrint sins rlaye avu les cis des posses èt des gazètes, èt s’ di bassiner à tûtê pol walond.
  9. Fé moussî l’ walond dins totes les scoles; riscoler des mwêsses k’aprindrint l’ walond ås èfants à môde di l’aprindadje do rfondu flamind, udon d’ l’inglès, mètans (ça vut dîre tot cåzant, djåzant èt co pårlant walond); èt nen come li latin, tot lîjant on scrît è walond èt s’ l’èspliker è francès.

Pôreut valu ki cite ovradje-ci êdache à adjincener à môde di djint les trovadjes di noûmots des waloneûs. Les Bretons ont djà sayî l’ bazâr, èt i nos plèt dîre k’i fåt one bârbåje d’ètchèrpètadje èchonne, ca ôtrumint ça dvint co rade one fèle comaxhrîye.

Note Wikisourd

Adrovaedje d' on sillabusse lomé « L’askèpiadje di noûmots è walond », avou sortite « Cite ovradje-chal a stî ramèxhnêye po l’atèrlûte di scrîjadje ‘Renée Valès’ 1994 ».