Wice sont ele bén ? Pont d’ loumires e l’ gåre di Rolduk. Djusse li loumrote do distribouwoe d’ biyets et l’ bleu viyolé loumiaedje do rapuroe d’ air.
Portant, dj’ a yeu m’ neveuse å telefone la nén co ene dimeye eure, cwand ns esténs al frontire almande. Ele m’ acertinéve adon k’ ele mi ratindént e l’ eståcion, leye et s’ soçone ivweryinne.
Wice sont ele, et k’ i djale a pire finde !?
Po-z esse seur, dji va po-z aler clitchî a l’ ouxh d’ intrêye del « Bahnhof ». Clitchî ? Biesse di gregne ! I gn a pupont d’ clitche ås ouxhs dispu bele ådje ! C’ est ene poite ås deus purneas avou des longuès pougneyes. Serêye, come di djusse ! Mi acpagnteu est ossu banåve ki mi. Li bråve mivé, k’ a volou dmorer avou mi disca l’ dierinne broke. Disca tant k’ dji rtrouve mes efuyeyes.
Dji refonce mi toke rûsse ‒ sovni d’ on voyaedje e l’ Union Sovietike do tins d’ Matîssalé ‒ paski dj’ a les orayes k’ atakèt a sbijhî.
Kéne afwaire a Lidje ! Nonna, ci n’ est nén k’ totes les femes sont grosses et k’ on n’ sepe nén d’ kî ! C’ est ene istwere di guere. Avår ci. E 21inme sieke !
Dji n’ vos di nén pocwè k’ dji so reclôs a Mårsoûle, on ptit hamtea e fén fond d’ l’ Årdene. Prijhnî politike, come dji l’ esplike afeye, mitan baltant, mitan serieus come ene poye ki pixhe. Ci n’ est k’ a dmey fås, Mins dji n’ vos dirè nén li pona et l’ cova. Les djuris des bates di belès-letes e walon dirént ki dji rmete tofer des paltêyes foû sudjet.
Dispoy cénk moes, dji doe raler a mi ovraedje ås Afrikes. Mins m’ batea est tofer ripoirté. C’ est ddja l’ ûtinme côp. Dji wåde tos les forpassés biyets po mete dins mes egurniyaedjes, po si onk vout fé on djoû mi biyografeye. Dijhans todi kécfeye !
Mins : atacans, mes efants !
On djoû å matén, mi feme ‒ k’ a dmoré ladrî po tni l’ pot droet di nosse pitite societé d’ electrikes di manaedje ‒ mi houke å telefone. « Saiss bén ki c’ est l’ guere e l’ Oucrinne ? »
Neni, dji n’ è saveu rén. Cwand dji so-st e condjî, dji n’ a nole tévé, et dji n’ atchtêye pupont d’ gazete. Dji vude mi cervea di totes les disbåtchantès noveles ki les gaztîs ont l’ dår di vos rtourner et racatourner. Bén seur, on-z oyeut brutyî k’ les Rûsses avént ramonçlé des meyes di sôdårds dirî les limotches d’ avou l’ Oucrinne. Mins dji pinséve dins mi-minme ki c’ esteut purade po fé sogne ås Oucrinnîs ki s’ volént stitchî e l’ OTAN. Des båzes amerikinnes a ene pixheye di Moscou, ça n’ si pleut. Les Amerloches zels-minmes, e 1966, avént retchessî ‒ diplomaticmint ‒ les Sovietes cwand il avént emantchî leus esnondioes d’ missiles a Couba.
- Mins enute ås aireurs, il ont moussî e payis avou les tanks et les camions d’ sôdårds.
- Taiss k’ i vont-st ocuper l’ mwaisse veye, pu arindjî les bidons avou l’ govienmint oucrinnyin, voye non voye. Gn a seur des tiesses ki vont toumer, les cenes des pus assotis après les Amerikins. Dji n’ a nén l’ epinse k’ il aduzront les civils. C’ est cåzu l’ minme peupe, et s’ divèt i mostrer bon vizaedje s’ i vlèt rkimander dmwin u après, et les djins les schoûter.
- Et nosse neveuse, Bouteyna, k’ aprind medcene låvå, ki lyi fåt i dire ?
- Dji m’ lyi va emiler totasteure, po l’ rapåjhter. K’ ele dimeure bén wice k’ elle est, et s’ racahouter e s’ cwårtî. Ele ni pout todi må.
Dj’ arindjive l’ abrocaedje des Rûsses so l’ Oucrinne come des djaeyes so on baston. Mins hôw, la, camaeråde. Ti n’ es nén l’ Bon Diu. Et ç’ côp ci, come advineu, i t’ fårè raler a scole !
Portant, ci prumî djoû la di çk’ on va bénvite lomer « li guere d’ Oucrinne », dji rçuva ene response, del neveuse k’ on a dit, ki shonnéve mi dner råjhon. « Ås aireurs, dj’ a oyou deus gros bouxhaedjes. Mins del djournêye, totafwait esteut coe. Eyet l’ veye a Kiyif tcheryive come les ôtes djoûs. »
C’ est Bouteyna roci. Vos savoz ddja bén kî ki dj’ so, po k’ mononke Djulén m’ a prezinté.
Ersè, oyi, come dji lyi a scrît, totafwait avizéve normå. Pol pô k’ dj’ a loukî pal finiesse, et fé ene coûsse u deus e coulot. Mins sins bate copene avou les djins. Dj’ a des cours so les fis, et des dvwers a rinde ki dj’ a tårdjî a fé, et c’ est cåzu l’ dierin djoû.
Mins enute å matén, dj’ a stî dispiertêye al pikete do djoû pås houlåds des otos d’ police et pås sirinnes d’ ambulance. Et ça caberdouxhive timpesse, nén lon erî.
Maria deyî ! Cwè fé ?
Rade houkî m’ vî cama Vijhai Chankar, èn Indyin ki studeye avou mi, et k’ dj’ estans come cou et tchmijhe, lu et mi. Sins tuzer a må, savoz !
I n’ respond nén. Dji lyi evoye èn odio.
Sabaye avou Rôzniye ?
Si vraiy no, c’ est Rôze-Nicole. C’ est ene soçone iweryinne k’ est a l’ ôte univ, li cene di Louganse. Mins l’ univ di Louganse a-st abagué dins des bastimints diléreces di noste univ di Kiyif, cåze del guere do Donbasse. Dji nel kinoxhe ki dispu sacwants moes. Dji l’ a rescontré ås labos d’ indocrino, ki nos shuvans les deus univs eshonne.
Leye est so s’ sûtifone.
« Oyi, m’ feye k’ i nos fåt lever l’ peton ! Et nén cwand cwand ! Prind kékès clicotes dins on saetch di spôrt. Nén des belès hådes, neni. Åk åjhey a poirter. Kékes amonucions dins on rucsak. Louke si t’ pous co aler cweri des sôs e l’ banke. Dji vén d’ î aler, et dj’ a rexhou 200 dolårs del bawete ås liårds di l’ adjince di nosse rowe, la djusse astok. C’ est a on côp d’ fizik del gåre cintråle. Ha ! Ha ! ha ! a on “côp d’ fizik” ! On n’ doereut pus dire insi, l’ eure d’ ådjourdu ; ça nos pôreut epoûtloukî. Cwand t’ as tes çanses, to m’ radjonds al gåre, et on waite di trover on trén po Lvif. Sapinse k’ on n’ dit, c’ est les seus k’ i gn a co del plaece. Nonna, sins grivni. I sont po rén.
Vijhai ? Oyi, il ont stî rashonnés inte fivîs indyins, et emoennés avou des cårs k’ ont monté viè l’ Blanke Rûsseye å mitan des tanks rûsses k’ avorént so Kiyif. Mins il avént des passe-avant d’ leu-z ambassade a Moscou. Dji l’a yeu å telefone tote ci nute ci. Li dierin côp k’ il estént houte di Tcherniyif, cåzu al frontire belarûsse. Si dj’ a bén saizi ‒ n aveut mo do fristouyaedje sol lene ‒ i vont esse rapatriyîs e-n areyoplane Moscou-Noû Deli. Paret k’ les Oucrinnyins kimincént a les misdrouyî, paski l’ Inde s’ a todi bén etindou avou l’ Rûsseye.
Djans ! Ni ratchaftans nén tant al vude et al ravude. Dji schoûte al gåre tot t’ rawårdant. Mins ehåstêye tu ! E l’ gåre, ci n’ est ddja k’ ene djin. Ene flouxhe djamåy parey. Ni roveye nén ti paspôrt, ti cwåte di dmorant, ti cwåte di studiant. On nd årè mezåjhe s’ on-z arive al frontire, plait-st a Diu. Ça frè l’ diferince avou les sins-papîs ki vont seur sayî d’ profiter do disdut po-z amoussî e l’ Urope coûtchantrece. »
Dj’ a fwait come Rôzniye a dit.
Ké ramixhreye, avå les voyes, Djezus s’ Maria ! On vraiy copixhî. Nén moyén d’ trover on tacsi. I passèt tertos plins, inte deus camionetes ås boerlants hoûlåds. Dji leve li pôce. Dji fwai co voltî d’ l’ otostopeuse, cial a Kiyif, po-z aler al fak. Måy pont yeu d’ eguegne. Les djins, Oucrinnîs come etrindjirs, sont todi foirt oniesses et respecter les djonnès feyes. Troes munutes. La ene bele grosse oto ki state. On Trouk, ki fwait d’ l’ impôrt-espôrt. Bea valet et foirt comifåt. I fwait ene distoûne po m’ distcherdjî sol soû di m’ banke. K’ est clôse, mins e tchapå, gn a ene bawete ås liårds. Mins gn a ddja cénk djins dvant mi. Dji pestele. Li prumire pratike s’ acalourdêye. Por mi, ça n’ va nén. Ele ritchôke deus troes côps s’ cwåte. Tolminme, vo l’ la foû. A-t ele yeu ses brokes, lyi dmande-t on. Awè, mins nén dpus k’ meye grivni. Et mi, rårè dj’ mes uros come uros ?
Prinde pacyince ! Broyî s’ må ! Li cawe di nosse tchet a bén vnou.
Vo m’ î la. Gn a ddja pont d’ må. Pôreut vali k’ i m’ baye mes troes cint uros ki mi dmeure do dierin virmint da mononke Djulén. Li moes passé, mes parints erént stantches, et dj’ a dvou saetchî al cénkinme rowe del tcherete. Brosse di gade ! Pont d’ uros, rén k’ des dolårs. Avou ça k’ les rsaetchaedjes sont rastrindous a 150 dolårs. Djans ! Dji n’ a nén l’ ådjeu di fé l’ nariveuse. Aboule todi l’ manoye, ti, po ene djinteye machene.
Djô ! Vo lzès cial ! Metans l’ niyå dins m’ pindante boûsse, ki dji here so mi stoumak, dizo mes cwate dobes di mousmints : puretes, tchimijhe et texhou. On est e l’ Oucrinne, et c’ est co l’ ivier. Eyet come dit li spot, li ptit moes, c’ est l’ pus metchant des moes.
Hay evoye eviè l’ gåre des tréns. Ene dimeye eure a pî. Et la, on est dins l’ aire pîtonrece. Pus moyén d’ fé do stop. Å galop, galopete ! Li diåle est padrî vos et s’ vos vout i prinde pal hanete ! C’ est on rima d’ efant, mins c’ est bén eployî.
Dji m’ a corou moite disca l’ gåre. Tot xhaltant, di cåze di m’ gros saetch bôré d’ tos mes cayets. Djel candjive di mwin tenawete po n’ mi nén dihantchî.
Gn a deus moes k’ ont passé dispu don. Pol moumint, dji so ki raconte mi paskeye ås studiants etrindjirs al sicole di francès des PME d’ Djenåmont. Dji n’ sai fini li spoûle ; dj’ end a les ouys tot frexhs. Tote li classe est mouwêye. Li prof mi promete di m’ diner on fel côp di spale po trover des djobes di studiant. Gråce a Diu, vo m’ la schapêye. Ca asteure, mononke Djilén est revoye. Ritrover s’ comiece e l’ Tunizeye. Et rdjonde si feme, matante Houda.
Dji lodje dins ene famile d’ ascoye, ki m’ gåtèt come leu prôpe feye. End ont troes, tertotes cazêyes. Marieyes å grand u å ptit sacrumint.
Dji n’ åreu måy creyou ça cwand dj’ a bizé evoye di Kiyif, ci 25 di fevrî la, ki dji vos djheu enawaire.
Maria mame ! po moussî dins l’ trén ! Les djins n’ tuzént k’ a zeles-minmes. Ôtru, kinoxhe nén ! Divant mes ouys, gn a ene feme ki s’ påpåd lyi a schipé foû des mwins. Ele ni l’a sepou tni bon, dins l’ cabôråde po passer l’ ouxh do vagon, ehalêye di ses bagaedjes. Va-z è vey si l’ gningnin n’ a nén stî ctriplé moirt pal kiboutante flouxhe ki vleut monter d’ tote foice. Vacobén po nozôtes, nos avans rtoumé so on studiant marokin ‒ ki fwait dintisse, mins k’ est acoirdé avou ene di nos soçones. On troveu d’ sistinme D ; todi l’ pîce po mete e trô ! « Ni dmorez nén la come des båyådes, et vos fé spotchî tot vlant ebarker e mitan do convwè. Les Oucrinnîs rboutnut les etrindjirs po n’ leyî monter k’ les leurs. Vinoz tot al cawe. Il ont ragritchté des vweteures ki n’ sont ddja al bate. Fåt dischinde so les voyes di trén po les haper, mins les poites sont grand å lådje. Et gn a co cåzu nolu dvins. Hay des guetes, divant k’ les ôtes ni sepexhe cwè. »
Il esteut tins. Cwand les ratindants voyaedjeus nos veyît roufler evoye viè l’ coron do convwè, gn a sacwants ki nos ont shû. Eyet, pitchote a midjote, minme les dierins vagons s’ ont rapleni.
C’ est adon ki l’ convwè s’ a metou e-n alaedje.
Dji m’ dimande todi bén kimint ki dj’ n’ a nén dfali. Doze eures di voye, astampêye, tofer epîtêye dins les bagaedjes ‒ da minne u des ôtes. Recasseye inte cwate djins u plakêye disconte li paroeze do vagon. Des vraiys rolmopes dins leu bocå.
Arivés a Lvif a meynute, i nos faleut trover wice lodjî. Pont d’ kinoxhance, ni da minne, ni dås troes copleuses ‒ Rôzniye, l’ Ivweryinne k’ on-z a dit, et deus Palestinyinnes. Nole kinoxhance da Zacari nerén (c’ est li studiant marokin ki nos a saetchî foû di spexheur po moussî dins l’ trén a Kiyif.)
Dj’ estans wålant avå les rowes et les rouwales do coulot del gåre, sins sawè wice vass. Nén ene åme sol rowe po lyi dmander racsegne. Ca ‒ dji nel sårans k’ pus tård ‒ c’ est covere-feu a pårti d’ nouv eures al nute.
Loucans afeye di trover èn årvô po s’ mete a l’ åvrûle del bijhe, todi pus hagnante. Lacobén k’ dji m’ a boté di mes spès mousmints d’ ivier. Après cwatre ans et dmey dins ç’ trô al bijhe cial k’ est l’ Oucrinne, dj’ a-st aprins a m’ rafûler dafaçon. Nén come li prumire anêye, la k’ dj’ aveu-st acaté des bonmartcheyès botes, et mes pîs todi come des grognons d’ tchén.
Mins ene des Palestinyinnes ‒ Djihinne k’ ele si lome ‒ leye n’ esteut nén si bén abiyeye. Ses lepes estént dedja totès bleuwes di froed. Dji lyi a prusté mi grosse tchôde echerpe por leye si waeranti si hatrea et s’ vizaedje. Mi, dji m’ a refoncé dins l’ cô di m’ paltot d’ tchesseu siberyin.
Totenoncô, sins k’ nos åyanxhe veyou d’ wice k’ il ont-st apotchté, vo nos la esserés pa on cwåtrons d’ grands måbelairs, vizaedjes catchîs d’ on noer masse, casse di sôdård, noer unifômes del police, des mitrayetes å pougnet alugneyes so nozôtes. Sins manke, c’ est des SBOus, li police sicrete oucrinnyinne. To n’ direus vey des SS come dins les fimes di guere. U des KGBs dins les cis di spionaedje. Å resse, c’ esteut zels, li KGB, divant l’ disrashonnaedje di l’ Union Sovietike e 1992.
Et chamårder e-n oucrinnwès, avou on foirt accint d’ Solea-moussant, tantea k’ nos n’ î comprindans gote. Nosse soçon marokin saye d’ elzî dmander cwè e rûsse, k’ i croxhe come s’ il åreut lî tot Tchecof et Solyenitsine. Pont d’ avance ! I lyi respondnut e-n oucrinnwès, todi rboerlant des ôres ki nos n’ etindans nén.
Dji tronne come ene foye, mitan d’ froed, mitan d’ paw.
Mins l’ Bon Diu n’ avoye nén l’ fa sins l’ sorfa. Tot d’ on côp, la ene ôte patrouye di sfwaits cagoulés ki radjond nosse pitite trope. I tnèt deus troes noer-Afrikins, mins eto ene Oucrinnresse, avou deus ptits efants. Leye, ele djåze come zels. Ele nos dmande cwè e rûsse. Dji lyi djhans k’ dj’ estans des studiants d’ Kiyif, et mostrer nos cwåtes di l’ univ.
Ele ratoûne po les policîs, k’ avizèt s’ rapåjhî. Leu tchîf kimande al kimere di les shuve. Nos ebarcans tertos dins ene camionete ås fniesses rascovrowes di glindisses d’ acî ås fenès måyes. Nos n’ estans k’ a mitan rassurés. Eyou nos vont i emoenner ? E prijhon ?
Dji l’ a conté co traze et co traze côp, l’ avirete di Lvif, avou les pareys å KGB. A tchaeke feye, dji tronne co les balzins cwand dj’ el resplike.
Come asteure, e l’ copinreye walone di Tchårnoe, la ki m’ mononke nos a prezinté, manire di nos mete avå les djins did par ci. Teyoricmint, dins ces tåvlêyes la, il est reki di dvizer toltins walon. Li ci u l’ cene ki dit do francès est gadjî, et s’ doet i mete ene djaene pîce dins l’ sipågne-måle del soce. Mins po nozôtes deus, come nos sprectans l’ francès a l’ idêye ‒ mi come Tunizyinne, et Rôzniye come Ivweryinne ‒, i front ecsepcion. Cwand ene des deus a målåjhey ‒ nos n’avans pus waire divizé dins l’ lingaedje Molière dispôy totaleûre cénk ans, poy ki nos scoles estént-st e rûsse ‒ mononke Djulén mi dmande cwè e-n arabe, et lezî resplike e walon. Li walon, dj’ el comprind ene miete po l’ aveur tenawete ravådé avou m’ cuzene Sousbinne, li feye da mononke Djulén, ki leye li djåze al leccion.
- Et wice vos ont i emoenné, les KGByisses, al fén des féns ?
Lacobén k’ dj’ avans bén vlou, Rôzniye et mi, acpagnter mononke Djulén a s’ pormoennåde dins les bwès do dimegne do matén. C’ esteut onk des prumîs côps ki dj’ racontéve mi spoûle. Nos n’ esténs a Mårsoûle ki dispu cénk djoûs. Mins, a costé do djîsse et amonucionaedje al leccion adlé nosse mononke, gn aveut ddja yeu des coûtès djoyes.
Nonna, li Beldjike ni nos waitive nén come des efuyîs d’ guere. Pont d’ Fedazil po nozôtes ! C’ est rén k’ po les Oucrinnîs ! Paski pocwè ? Nos n’ provnéns nén d’ on payis e l’ guere, nozôtes. Nos n’ avéns k’ a raler, mi e l’ Tunizeye, Rôzniye e l’ Coisse d’ Ivwere. La, nos vicréns påjhûlmint, sins nou risse di rçure des bombes so nosse tiesse. On pleut bén seur dimander li « waerantixhaedje eternåcionå », tot passant å Ptit Tchestea. Mins n a nouv tchances so dijh ‒ et co hay ‒ k’ i nos l’ rifuzrént. Pé k’ ça ! I nos rmetrént motoit so ene avion po nos retchessî e nosse payis. Ey adon, piede nos cénk ans d’ univ dedja passêyes e l’ Oucrinne.
Oyi, les studiants d’ medcene avént ddja batou li smele divins les campusses, po dire ki nos n’ esténs nén les bénvnous dins les faks di edcene ladjus. Dedja k’ i n’ avént nén des profs assez, ci n’ esteut nén l’ moumint di co radjouter des studiants. Et nosse papî d’ intrêye e l’ Union Uropeyinne, riçû e l’ Hongreye ‒ dji vos è rcåzrè ‒ ni duréve k’ on moes.
Portant, c’ est contråve ås acoirds di Djneve so les refudjîs d’ guere, ki l’ Beldjike a siné noer so blanc. Ki deynut k’ i gn a nole diferince di nåcionålté po les efuyîs foû d’ on payis e l’ guere. Les Soces Nén Recwårlantes disconte do racisse sont bén d’ acoird avou ça. Mins l’ minisse Mehdi ‒ si no vout dire « li Messeye » e-n arabe ‒ vout fé wangnî des vwès a s’ pårti catolike flamind conte les anti-etrindjirs del Novele Aloyance Flamindje et do Blok Flamind, ki mwaistrixhèt l’ Flande. Ey adon, fé on gros boket come zels.
Mins ‒ måy pont d’ fa sins sorfa ‒ tot nos pormoennant å parfond des bwès d’ Årdene, tot do long d’ l’ Aiwe di Lome, nos alént rescontrer ene cope ki nos saetchreut foû di spexheur. Aernou, spoté « Djek » eyet s’ feme Nadine nos alént bayî l’ djîsse cwand mononke Djulén sereut revoye.
Djustumint, dji so ki lzî raconte noste arivêye a Lvif, et les SBOus ki nos ont resseré dins leu camion ås blindaedjes.
Dispu ki l’ kimere oucrinnwès-cåzante lezî a spliké les pondants et les djondants, nos andjes wådresses sont divnowes pus binamêyes ‒ ki c’ est drole li femrin po ces laid hasses la, hagnûles come des tchéns d’ barakî. C’ est k’ i nos avént prins po des terorisses, mitan tchetchenes, mitan Boco Haram. C’ est çk’ il ont dit al feme, todi.
I nos ont distcherdjî dins on grand bastimint, on bår ås martchandeyes. Gn a la des payasses al tere, la k’ des ôtes efuyîs ont ddja prins djîsse. Gråce a Diu, on rdjond l’ tropea des pareys a nos. Nos ourîs minme droet a ene djate di sope ey ene mitche di pwin. C’ est l’ vraiy k’ on cmincive a-z esse tenes do stoumak. Et on n’ oize nén trop poujhî dins nos houtchmints, ca on n’ î est nén co, al taeye ås fraijhes !
Dimwin serè-st èn ôte djoû !
Vo nos î la, l’ londmwin, avou ene angoxhante kesse emey nosse pitite trope : wice aler, asteure ?
Ni crike ni crake ! Come les ôtes etrindjirs ki nos rtrovans å dortwer, gn a k’ ene direccion : Tchope, al frontire hongrwesse. Portant, di Lvif, on pôreut totsu bén aler e l’ Pologne u e l’ Eslovakeye. Mins les cis k’ ont polou rtcherdjî leu sûtifone ‒ n’ aveut nén des prijhes di corant po tertos ‒ nos mosternut des videyos filmés al frontire polonesse. Les Polonès ‒ est ç’ des dwanîs u des civils ? ‒ tarloxhèt a côps d’ bordon des Afrikins et des Arabes k’ ont volou passer l’ frontire di ç’ costé la. Mi, dji tén a mes oxheas. Dji n’ va nén adlé des sfwaits raecisses ! Avou ça k’ po-z aler e l’ Pologne, n’ a nou trén. C’ est cwatre eures di rotaedje disk’ al frontire !
Li Slovakeye ? On n’ a djamåy oyou cåzer di ç’ payis la dvant. On vént d’ dire al tévé k’ il ont ddja ascoyî leu tchertêye di refudjîs, et k’ c’ est ddja bon po leu ptit payis sèpi rçure totes ces djins la. Ça fwait : i sernut leu frontire pol moumint. Ridmeure li Hongreye. Hay ervoye, nozôtes, al gåre po prinde on trén po Tchope. Tchance eto, i sont po rén ossu. Did la, on nd årè bén onk po Boudapess.
Oyi mins nonna. Po monter sol trén, i fåt passer, ene après l’ ôte, troes bawetes ‒ deus bawetes ey on poirtå. Li prumire, c’ est po-z atchter l’ biyet. Li deujhinme po mete li catchet d’ rexhowe do payis sol paspôrt. Adonpwis, passer dvant l’ pikeu po trawer l’ biyet et l’ police po carwaitî spepieuzmint les paspôrts. Adon seulmint avni so les cais.
Mins ‒ la l’ nuk dit-st i l’ soyeu ‒ gn a ddja ene cawêye sins fén al prumire bawete. Eyet, cwand gn a èn etrindjir ki s’ prezinte, on l’ riboute po leyî passer èn Oucrinnî. Divant l’ disdu, i finixhèt pa-z acoirder on droet d’ passaedje : èn etrindjir po dijh nåcionås.
Mins li ci ki n’ a k’ on toû n’ vike k’ on djoû ! Vo n’ la èn Aldjeryin ki nos houke e-n arabe. I rvind des biyets å martchî-noer, payåves e dolårs. Lu les a payî e grivni, et i n’ prind nén co tant d’ wangne ki ça.
Cwè fé ? On si rwaite. On conte ses cwårs. Adon, gn a on parey a nos ki nos vént rafroedi. Minme avou des biyets, nos årans mo des rujhes po-z intrer e l’ gåre. Gn a la ene trope di noers ‒ dandjreus des sins-papîs nidjerians ‒ k’ ont fwait ene vicante baricåde po-z espaitchî les djins d’ moussî viè les voyes di trén. On ls a rbouté, ca leu paspôrt n’ est nén dins les regues. Adon, zels : « si nos n’ passans nén, n’ a nouk ki pasrè ! »
Bate, forbate, si fé consyî pa Tibî et pa Wåtî. Conter et raconter ses liårds. Rizultat des coûsses : on prindrè on tacsi po Tchope. C’ est pus tchir, mins come çoula, on î serè divant l’ anuti. Li trén, lu, ni påte k’ a 9 eures al nute ey ariver a ene eure å matén.
Monsieu Aernou ‒ l’ ome ki m’ va bén voleur lodjî cwand Mononke Djulén årè yeu stî revoye ‒ il a stî scabén del tuzance e l’ rebanêye comene do Bork-so-Lome. Asteure, il est dins l’ opôzucion, po n’ nén awè dit åmen a tos les decidaedjes del mayoresse. Mayoresse et dictatoresse, come end a cobén dins les ptitès intités come li Bork.
Il a ça d’ bea : i cnoxhe trinte-shijh meye djins. Por mi sayî d’ awè des papîs di dmorance, i m’ dene radjoû, li samwinne shuvant nosse pormoennåde, avou èn ancyin tchampete, divnou policî « Lesse et Lome » cwand il ont radjondou les polices après l’ afwaire Dotrô. Mononke Djulén serè la avou. I lyi årè ddja emilé tos les papîs k’ dj’ a rascodou tot do long d’ nosse voyaedje.
Paski, la k’ on-z est asteure, e l’ gåre des tacsis di Tchope, dji n’ a co nole prouve di m’ voyaedje. On purdeut l’ trén a Kiyif sins tiket, et nosse tacsi ni nos va nén dner on rçû po s’ berwetaedje.
Sabaye si les Hongrwès nos metront leu catchet, zels ?
Asteure, po aler disca l’ frontire, gn a ene eure et dmey a pî. Ca n’ a nou tacsi ki nos î vout moenner. I sont tertos prins pa des Oucrinnîs. Vacobén k’ on a ene miete d’ amagnî d’ costé po roter conte li hôte bijhe. Et ci n’ est nén ene imådje, vaici, li vint d’ bijhe !
E-n erote, li boune trope !
Arivêye al vesprêye tote basse.
Bernike et rabernike po passer ouy al nute ! Li frontire ni pout esse trevåtcheye a pî, sapinse ås ôtes retchessîs ki sont la dvant nozôtes. Fåt esse divins ene oto, on cår u on camion. Ey asteure, les gableus ont seré botike. Fårè ratinde dimwin å matén.
Mins ça n’ nos dit todi nén dins ké tcheretreye ki dj’ alans poleur moussî po passer l’ frontire. Les camioneus ont troes plaeces avou l’ tchåfeu. Ti sins bén k’ il ont tertos des parints u des soçons avou zels po fé l’ voye. Les otos d’ particulîs sont bôguieyes di bagaedjes. Gn a a schipe plaece po les cénk djins k’ ont l’ droet d’ esse didins. Ca les Hongrwès sont straegnes so ç’ pont la. On n’ passe ki l’ nombe di djins ki l’ rôlant éndjin a l’ droet d’ tcherdjî.
Alez djans ! On voerè ça dmwin. Sayans d’ trover ene åvrûle po passer l’ nute.
On pô pus lon, gn a des ptits cahouteas, k’ ont dandjreus siervou di caliboestea po les martchandijhes a esporter. Gn a ddja la on hopea d’ ôtes refudjîs.
Nos ndè tchoezixhans onk nén trop bôré d’ djins. Mins il î manke des plantches so les costés, eyet l’ fond, c’ est on vî payrou tot trawé. Li vint d’ bijhe î ahuze påzès craeyes inte les plantches et dins le trôs del paroeze did padrî.
Nos ns avans winné, cwate båsheles eshonne, disca ene coine del hobete. On s’ a-st ashiou dos conte dos, so deus des saetchs k’ on n’ î aveut rashonné ki totès mousseures. Les ôtes efuyîs ossu, si ratroplént oniestrumint, valets d’ on costé et båsheles di l’ ôte. Mågré k’ on esteut recassîs lavola, on tchakéve des dints d’ froed.
On n’ aveut leyî k’ on sûtifone å lådje, po spårgnî les batreyes. C’ esteut l’ ci d’ nosse soçon Zacari, li Marokin. Tot d’ on côp, vo l’ la ki xhiltêye dins l’ noeristé. C’ est on houcaedje watsape ki vént d’ ses parints å Marok. I schoûte, i respond. Mins ces Marokins la, i n’ djåzèt nén arabe come nozôtes. I vont télmint rade k’ on n’ comprind nén çou k’ i ravådèt. Avou ça k’ c’ est èn Amazir. Li mitan do tins, lu èt s’ pa, i chamardèt berbere, et la, ti n’ såreus etinde on saké mot d’ leu berdelaedje.
Mins i rvént po nos espliker cwè. I lyi fåt telefoner a si ambassade a Boudapess. « I gn a minme ene gåre di nute. On les pout co atôtchî asteure. Nosse pere mi dit k’ il a ene kinoxhance låvå, et k’ on vos pout prinde avou, come acpagntêyresses d’ on citweyin marokin. Dji les houke totasteure. »
Minme djeu d’ djåzaedje ki c’ est do flamind po nozôtes. Mins cwand il a tot djåspiné, i s’ ritoûne avou on riya disk’ ås orayes : « C’ est oké. I va po cénk plaeces po nozôtes dins l’ cår k’ i nos vont-st avoyî. I cwite Boudapess ås aireurs. Mins i nos fåt evoyî des fotos d’ nos cénk paspôrts, po-z acertiner nos plaeces. »
On n’ a pus yeu si froed li restant del nute, mågré k’ i djaltéve co dvant l’ ouxh, ca les poteas estént prins. Esteut ç’ li tins ki s’ aveut radoûci u nozôtes ki rtrovéve di l’ espwer d’ esse bénrade foû d’ marimince ? Va-z è vey, la, twè !
La les aireurs ! La l’ pikete ! La l’ matinêye edåmêye. Li ci ki ratind n’ a nén håsse !
Tolminme, diviè les dijh eures, novea xhiltaedje do sûtifone da Zacari. Li cår di l’ ambassade est la. Rade moussî dvins, divant k’ des ôtes n’ åyexhe prins nos plaeces.
Nel di nén po rire.
Li cår aveut septante plaeces, rit’nowes po les septante cis et cenes k’ avént watsapé les paspôrts a l’ ambassade di Boudapess. C’ esteut ene djonne Hongrwesse ki moennéve li cår. Ene grande foite kimere k’ a criyî nos nos, onk a onk. Prononcîs al shijh cwate deus, come ele poleut, li pôvlete djin. Les nos d’ famile do hongrwès et les nosses d’ Afrike, c’ est deus !
A fwait k’ nos ebarkéns, ele prindeut nos paspôrts. Cwand elle aveut yeu raspepyî l’ ortografeye, ele nos scarwaitive, nosse foto d’ paspôrt dizo ses ouys. Adon, stitchî l’ fotocopeye di l’ emile di l’ ambassade dins l’ paspôrt, et l’ hiner dins ene banslete, la ki hopea d’ documints si racrexheut pitchote a midjote. Pu nos dner l’ limero d’ nosse sidje. Les valets tertos padrî, les båsheles padvant.
Cwand l’ cår a stî mitan rapleni, gn a cmincî a-z aveur do disdu al poite d’ intrêye. Gn a des Marokins ‒ ey ossu des ôtes Arabes ‒, ki n’ estént nén rashious dins les 70, k’ ont volou monter dins l’ cår. Li tchåfeuse les a etourpiné insi : « S’ i gn a del plaece après les cis ki sont-st inscrîts, vos montroz avou. Mins emilez ddja ene foto d’ vos paspôrts a l’ ambassade. »
C’ esteut ene boude. Ele saveut bén k’ i gn aveut ostant d’ plaeces ki di dmandes. Bén astcheyou k’ i gn åreut yeu des dmandeus k’ årént trové ene ôte ocåzion po passer l’ frontire. Et nén kession d’ fortcherdjî l’ otocår : les dwanîs hongrwès n’ l’ årént nén leyî passer.
On côp l’ dierin voyaedjeu e regue monté, li tchåfeuse a vitmint seré les ouxhs. Pa ene bawete di l’ ôte des costés, ele baya l’ pantêye di paspôrts a on policî oucrinnyin, ki les tipa a s’ colegue hongrwès dins l’ bastimint djondant.
Item est i k’ i gna veut asteure on gros cint d’ valets et d’ crapådes ki retourént l’ cår et bouxhî conte les vites po poleur monter. « Dj’ alans crever d’ froed vaici. Et motoit esse bombardés des Rûsses. Oudonbén on mourt tertos eshonne, udonbén vos nos tcherdjîz disk’ el Hongreye ! »
End aveut ki s’ avént coûtchî al tere divant les rowes do cår. Nén moyén d’ demarer dins ces condicions la.
Dji les compurdeu, les pôves mivés, bon ki l’ hôte bijhe s’ aveut rmetou a dner, et fé bloncî k’ araedje les plopes metous so les boirdeures di nosse parkigne ås otobusses. Mins cwè fé ? N’ aveut nole divudindje å cwacwa. Co on côp, gn aveut k’ a sayî di s’ ripoizer. Asprover d’ s’ edoirmi, fornåjhis ki ns esténs, après l’ trawêye nute dins l’ hobinete ås meurs kitrawés.
Doirmi ! Kimint t’ vôreuss essocter et les taburineus ås finiesses ki n’ djoként nén. Et minme loukî di stårer l’ cår, tot l’ fijhant hossî d’ on costé pu d’ l’ ôte.
Li vesprêye si passa insi, dins l’ angoxhe di dmorer clawés la, a cint metes d’ esse schapés. Mins l’ estoumak, lu, i cmincive a rclamer des deus gårces, li fwin et l’ soe.
C’ est la k’ dj’ a viké onk des pus beas moumints di nosse voyaedjåjhe. Tos les ebarkés ont pårti les kékès amonucions k’ i lzî dmoréve. Des dates et del sipitante aiwe, sacwantès mitches tote rassouwêyes, des fôrêyès biscûtes, do froed té. Et minme do såcisson d’ pourcea. Bawitch ! totafwait dvént alal cwand t’ es presse a mori d’ fwin !
Todi est i ki nos avans dmoré clawés sol pårkigne låvå tote li sinte djournêye. Ci n’ est k’ a l’ anuti ki onk do cår a parvinou a fé comprinde ås cis di dvant l’ ouxh k’ i dvént fé come nozôtes : watsaper ene foto d’ leu paspôrt a leu-z ambassade a Boudapess, ki lzî avoyrént on deujhinme cår.
Oyi mins cwand ? Tant k’ i nel voerént nén, i n’ nos låtchrént nén ! Tantea ki nos passîs l’ nutêye dins l’ otocår. Mins ci côp cial, fornåjheye do voyaedje et del trawêye nute di dvant, dj’ a doirmou come on sokea.
Dj’ a stî dispiertêye på brut do moteur ki hemléve tot s’ esprindant. Li solea pondeut sol roye do cir, et nos « camaerådes » d’ ådfoû avént dissidjî. Cwè çki gn aveut yeu ? Dji dmande cwè a Rôzniye, dedja rewoeyeye dispu ene tchoke, et k’ esteut si rwåcant, å stroet, a costé d’ mi.
- Awè ! Leu cår vént d’ ariver dins l’ parkigne astok. Mins co trop ptit po mete tos les rawårdeus, sins manke. Tchance po nozôtes ! Il ont corou tertos di ç’ costé la, et liberer nost « otel so rowe ».
Li tchåfeuse a don demaré d’ ene trake, et si vni mete dins l’ rîlêye d’ otos po passer l’ frontire. Bon k’ on gros camion lyi a leyî binamêymint ene plaece, ca ôtrumint, elle åreut dvou-z è raler å dbout del cawêye d’ otos, sacwants cints metes e-n erî. La, dj’ esténs schape. Metous dizo l’ advidjilance des policîs hongrwès. Pus nolu n’ poleut aprepyî do cår.
Gn av dedja pont d’ må.
- Útleveleket kérem (les paspôrts, s’ i vs plait) !
C’ est l’ tchåfeuse ki lzî poirta li respulêye di documints. Ti sins bén ! Kî çki s’ åreut polou espliker e hongue, onk des lingaedjes les pus spès di l’ Urope etire ? Ni roman, ni slåve, ni tîxhon, ni semite. C’ est po ça k’ on dit « cåzer hongue » po on lingaedje ki nouk n’ etind.
Ele les aveut ddja fwait vizer li djoû di dvant, mins on n’ saveut nén s’ il estént tertos dins l’ droet do djeu. Nos n’ esténs nén co rassurés a cint åcint. Emey nozôtes, end aveut ki n’ avént nén yeu l’ tins di prinde leu paspôrt, k’ esteut pacô dmoré e l’ admistråcion d’ leu-z univ, po ls oblidjî a payî leu scot d’ intrêye. L’ ambassade aveut accepté leu cwåte di studiant po les rashire e tchedjmint do cår. Mins l’ police des frontires, kimint alént i saetchî leu plan avou zels ? Rén a fé a rawårdåjhe. Les dierins magnijhons avént stî golafés po ddjuner, todi a môde di dispårtixhance etur voyaedjeus.
Ene pitite eure a broyî s’ må, pu vola l’ tchåfeuse et on scalot ‒ on djonnea ki djåzéve bén rûsse ‒ rahuzler addé nozôtes. Et rinde les paspôrts onk a onk.
Dji drova l’ minme roetabale. Mondju todi, Louwis ! Li catchet del dwane di Zahouni. Dj’ esteu acceptêye dins l’ Union Uropeyinne. Rade anoncî l’ novele a matante Houda avou l’ restant del tchedje di m’ sûtifone. Dijh å cint, k’ i mi d’moréve. Come li cår aléve rôler, dazår k’ on pôreut bénrade ritcherdjî ene miete les batreyes. Mins l’ abounmint internete oucrinnyin n’ serè pus bon e l’ Hongreye, metans. Li pormoennance triviè frontires, ci n’ est nén co l’ môde, avå vola.
Mins avou m’ bea catchet, asteure, dj’ esteu schape !
Schape ! Ki t’ croes, la, båshele ! T’ es co del boune anêye, por mi ! C’ est des kinikes e l’ botaye ! Ti croes ki l’ Union Uropeyinne, c’ est on grand payis ki t’ va ascoyî les bresses grand å lådje a cåze d’ on paspôrt afrikin vizé do fayé catchet d’ ene pitite dwane maguiåre ? Lai croere les beguenes, elle ont mî l’ tins k’ twè !
Les histous ni fjhèt ki d’ ataker ; awè, çoula !