Nonnonke Colas (N.C.) - Tén ! Kî çki vla ! C' est bén l' Camile do Long. Et ké noveles après les Hôts Tchamps, hê, valet ?
Camile do Long (C.L.) - Ça va come li tins.
N.C. - Adon, ça n' va nén trop må. Po l' moumint, i gn a les sourds ki rsôtèt et ersè, li solea esteut rodje å coûtchant. Après l' termene di grossès walêyes del samwinne passêye, c' est sene di bon tins. A moens k' ti n' nos ramoennreus ene laide air d' après tes Hôts tchamps. On dit todi ki ni bon vint ni boune djin ni vnèt d' Ôtchamp.
C.L. - A l' veråt d' godi ! (e veyant li ptit Firmin) - ki ti m' fwais si må dire. C' est les Bådets, ki n' ont kel linwe, ki djhèt ça d' nozôtes. Djourdidju ! Dji n' a nén co passé houte do soû di t'-n Modele:Coe ki ti m' cwirs dedja tchicane…
'N.C. - Djans, va ! I n' fåt nén touwer tot çk' est crås. T' etinds co todi bén l' rizêye, don. Ploye lu djno cwand minme, la !
C.L. - C' est ddja vosse pitit neveus, ça ? Ci sereut surmint l' valet del Fraziye, adon ?
N.C. - Ayoway ! I n' e nén rovyî d' crexhe, dowê ? Et pu, i vént cåzu tos les djoûs a l' shijhe po-z aprinde åk so les cayets des bwès. I serè ttaleure cåzu pus malén k' mi.
P.F. - Rastrindoz on pô, la, mononke !
N.C. - Siya, hê, siya. Tén! twè k' est todi ki rôle les bwès, n' ass nén åk di noû a nos raconter ? Come ça, dji spårneyrè m' raetchon po enute.
C.L. - Taijhe tu, hê ! Dj' esteu enute del vesprêye e Tchamp des Olivîs. C' est on racwén did dirî l' Hé, dilé Contranhé et Belegne, ou çk' i gn aveut les troufreyes di Glaireuse et les troufreyes d' Ôtchamp. Dandjreus ki çou k' on lome les olivîs, c' est on frambjhî ki dene ene sôre di rodje frambåjhe, k' on dit co bén les pûs d' fagne [canneberge]. Mins t' î troves tossu bén les ôtes sôres di frambåjhes, les noeres [myrtille], les rodjes [airelle] et les frambåjhes di leu [airelle des marais]. A ç' plaece la, i gn a seur yeu des minires dins l' tins, ca on rtrove co mwints tas d' pires tot do long do ri del Lådje Fontinne et do rixhea del Fontinne do Grand Zande. Dayeur end a disk' a l' Noere Aiwe et disk' å bî do Serpont.
(Ces hopeas la), c' est des pires ki les cwereus d' ôr etaslént cwand il avént tot fwait leus cweraedjes. K' on dit, la ! Ca tot ça est bén pus vî ki memwere di djin. Çou k' i gn a todi d' seur, c' est k' on-z î a tiré ås troufes. Ttaleure, di dj', dj' a todi manké d' toumer didins on vî trô d' troufî, et co d' on pô k' dj' î dmoreu. C' est k' elle estént fondes, la, ces fosses la : pus hôtes k' èn ome. Et asteure k' eles sont ristopêyes avou des mosrês, c' est målåjhey d' è vey li plaece.
Cwand to rotes sol troufe, c' est come si to t' pormoennreus so ene payasse. Et pu tot d' on côp, vo t' la afagne. Dj' a todi stî seré ttaleure, la, confré. Lacobén k' dji cnoxhe tos les pazeas d' bixhes ki vont sôrti foû di ç' poujhisse la, ca ôtrumint dj' î sereu co. Et c' est k' dji n' aveu personne po-z aler houkî les omes d' Ôtchamps. K' i vnénxhe mete les palans po m' rhaetchî foû, come on fjheut avou les biesses k' î toumént dinltins, cwand on-z aléve co wårder ås vatches avårla.
P.F. - Et kî çk' a bén stî cåvler [creusé] des trôs inla ?
C.L. - Les djins k' alént tirer ås troufes, paret. Voess tu bin, la cint u deus cints ans did ci, li bwès ere tchir, pusk' i gn è-n aveut bråmint di rcwesté po les fådeus fé leu tcherbon d' bwès. C' est ça ki fjheut tourner les foidjes, les fors et les tchåfors. Adon, les ptitès djins si rtapént sol troufe, cwite a vinde leu pårt di bwès beazè tchir. Sol troufreye, l' ovraedje kimincive e moes d' may, cwand on-z aléve fåtchî les fenaesses, les brouhires et les djniesses k' avént poûssî dsu. Ki, ci n' esteut djamåy ki po stiernixheures ca come fon, ça n' valeut rén. Ey eco : ça fjheut d' l' ansene ki n' pourixheut nén dins tere a cåze del vete mosse.
Adon, di dj' , on scrotéve li crosse di wazons so a pô près 20 cintimetes di fond. C' est seulmint a ç' moumint la k' on kmincive a vey li troufe. On-z î tiréve avou ene sôre di longue påle k' on loméve on locet, ucobén on coutea d' troufe, u co, a des plaeces k' i gn a, li påle di troufî. A m'-n avis, c' est ç' no la k' est l' pus jusse, ca l' usteye ritire putoit del påle ki d' ene schoupe u d' ene loce.
On discôpéve des briketes di troufe avou, come des paltêyes di tere ki ti rtoûnes cwand ti foyes dins del foite tere. T' î rtiréves come ça ût a dijh léts d' fond. C' est po ça k' i faleut des schåles po poleur sôrti foû do trô, a l' fén. Et i n' ere nén d' kession di dmorer e fond cwand i gnè vneut ene grosse drache, da. Adon, on catchive vitmint les usteyes didins on ptit trô, et on racoreut a l' coete dins ene barake u ene cahoute di bokion. On côp k' i rifjheut bon, les berweteuses moennint les briketes e-n ene setche plaece et s' les arindjént ele por zeles si bén poleur sigoter.
On les vneut rtourner tos les troes cwate djoûs po k' ele souwénxhe comifåt. Après cwénze djoûs, on-z è pleut fé des ptits monceas, mins e leyant todi des vudes etur les briketes po l' enairaedje. Après on mwès, on les meteut dins des banses et des panîs u des berwetes po les poirter a voye, so l' boird del troufreye. Ca l' tchår n' intréve nén ddins, peur k' i n' s' åreut yeu afagnî. Et pu, laddins, ti n' aveus ni fåsse voye ni roti. Cwand l' tcherêye esteut fwaite, on li rtcheryive a l' måjhon.
P.F. - Et c' esteut po cwè fé, cisse troufe la ?
C.L. - Bén dji t' l' a dit, don: po s' tchåfer. Ki : ça n' broûléve nén foirt bén et ça fjheut ene picante foumire ki t' purdeut a l' goidje. Ça s' sinteut dins tot l' viyaedje. T' as come a Glaireuse, on djheut todi ki cwand t' voeyeus l' prumire måjhon do viyaedje, ti sinteus l' troufe.
P.F. - On n' si tchåféve k' avou ça, insi ?
C.L. - Nén pavår ci. Ciddé, c' ere putoit po-z etertini l' feu deus troes eures a l' nute, udon po cure les cabolêyes. Mins e des plaeces k' i gn a, i n' si tchåfént k' a ça.
N.C. - Li hik, c' est k' ça fjheut del pitite fene cinde ki voléve e poûssire pattavå l' måjhon s' i gn aveut on ptit côp d' air ki rgoléve pa l' tchiminêye. I n' esteut nén d' kestion d' ouxhler tote djoû, la, dins ces måjhons la. Dji m' sovén co come d' enute k' on côp, i gn aveut vnou des djins d' après Oufalijhe ki n' si tchåfént k' a l' troufe; ebén, i n' årint nén cåzu seu edurer l' tcholeur d' on feu d' bwès, la, zels. Il årént stofé, djhént i.
P.F. - On meteut tote li brikete el sitouve u e l' aisse dinltins ?
C.L. - Åy ! Soeye-t i l' troufe, soye-t i des mitchots: c' esteut come des mitchots d' cûtêye; il erént fwait avou des bokets d' troufe ki s' dismantchént foû des briketes; on lzès raboctéve eshonne e lzès tchåspougnant. Ti voes k' on n' pierdeut rén, don, dinltins.
N.C. - Dayeur, ki dji n' ti lais dire, c' esteut les omes k' alént troufler. Mins c' esteut bråmint les femes et ls efants k' alént berweter et rwaitî å souwaedje. I gn a k' i n' î faleut nén dmorer stitchî trop lontins, saiss, dins ces troufreyes la. Cwand t' î aveus travayî tote li sinte djournêye, ti ramassive on må d' tiesse di tos les diales, a t' taper l' binete å meur. Les djins djhént k' c' esteut a cåze des picrons [moustiques]. Mins mi, dj' a idêye ki c' esteut purade li gåz, la. Ca po dire li vraiy, ene troufreye, ci n' est k' ene fermintreye sins air, on pô come dins ene panse du vatche. Dji n' sai nén si t' as ddja veu cwand on trawe on vea ki gonfele. I n' fåt todi djamåy vini foumer dilé l' gåz ki stritche foû, saiss, ca ti griyreus l' cassene. I paret k' c' est l' minme gåz ki padzeu les troufreyes, et co l' minme ki l' ci k' i gn a å dzeu d' on pousse di petrole.
C.L. - C' est k' c' est po ça k' d' esse malén! Et dire k' il a stî a scole cwand les mwaisses alént mexhner, don, ç' veråt la; et co l' djudi del vesprêye, paret, et k' i cnoxhe tant d' cayets! Pusk' i fåt k' dji håynêye mi martchandijhe ossu po n' nén parexhe moens k' èn ôte, dji m' t' èndè va co dire ene so les troufreyes, la, mi. T' î troves totes sôres di yebes ki n' crexhèt k' e ces plaeces la. Dinltins, cwand les romanichels ripassént pa Ôtchamp, i les faleut vey xhåriner didins les troufreyes. I codént des sôres di fleurs k' i lzî faleut po médyî diferins mås, u po-z epwezner les ces ki lezî cwerént mizere. Il î ramassént cobén ås djonkeas, po rtresler les fonds d' tchereye. Il î tcherpént ossu ås cawes di rnåd. C' est ene sôre di mosrê, mins nén come les vetes mosseas, hin. On-z è fjheut ene poure, po mete sol pea cwand t' esteus cxhårdé ubén k' t' aveus l' froyon. Les mosleus erént mwais après zels, ca is contént k' i lzî purdént leu bon mossea.
N.C. - Dji n' è vôreu nén fé on vraiy, mins i m' shonne ki ç' mosrê la, i l' alént rvinde ås Libins beazè tchir. Les "Tchéns" – k' i n' m' oyénxhe nén dire çoula – è fjhént des schovletes et des ramonetes k' estént evoyeyes so Sdan pa gros tchedjmints.
P.F. - Dji voe ki vs estoz foirt å foirt! Dijhoz m' on pô, disk' a cwand k' on-z a saetchî ces dinrêyes la foû des troufreyes ?
C.L. - A Viyance, i gn aveut kékes troufreyes après l' Molén Copene, mins c' esteut del mwaijhe troufe, avou bråmint del tere. Cisse-lale, on n' î a pus tiré après dijh-nouv cint. Mins å Tchamp des Olivîs, les djins d' Ôtchamp î ont co stî troufler disk' a diviè 1925, et les djins d' Glaireuse co après. Ca dji m' rapele ki nosse pere racontéve todi k' i s' aveut co tchåfé a l' troufe après l' ôte guere. Mins, e des viyaedjes k' i gn a, so les fagnes del Hôte Simwès, on-z î åreut co stî tins di ç' guere ci. Ki, avår la, c' est des troufires bråmint pus grandes ki les nosses, la. Onk des viyaedjes d' avår la, Vance – ni Viyance, hin –, ebén les djins did ladrî, on les lome les Troufîs; come a Smu, t' as les Leus.
N.C. - (i nd a-st a Firmin) A m'-n idêye, i sereut tins d' eraler coûtchî, la, mi, m' fi. Ôtrumint, to t' frès co striyî les orayes på pere cwand to rarivrès a l' måjhon.
P.F. - Alez, insi ! Boune nute a tertos.
N.C. et C.L. - Åy, hê, m' fi !