- Èt sovénss co bén comint çki l' moye di fåde est montêye, hê, Firmin ?
- Taiss k' åy, don ! Elle est come refaxheye avou del fene tere, des foyes, des mossireas et des waezons. Gn è dmeure djusse li trô del tchiminêye å dzeu, et les drovoes so li dzo.
- Djusse, Ågusse ! To sårès k' on fjheut sovint deus rilêyes di drovoes, ene å raeze di tere, ey ene ôte céncwante, swessante cintimetes hôt.
Divant d' mete li fåde e feu, gn aveut mezåjhe del waeranti di ttåtoû avou sacwants hayons fwaits avou do strin et des coxhes. C' esteut po l' tiraedje èn nén esse cabrouyî, cabén k' il åreut yeu fwait del grande air. Adon, li hôte fåde esteut fene presse; gn aveut pus k' a-z aloumer li rnåd.
Li rnåd, c' esteut des ptitès schinetes ricepêyes e bwès di stouve, k' on fjheut on ptit feu avou so l' costé. Cwand ça braijhnéve, on prindeut ene schouplêye di flamrons, on montéve avou dissu li schåle k' esteut astokêye siconte del moye, et on vudive les braijhes e fond del tchiminêye. Ça fjheut ene volêye di spitrons. Adonpwis, on ricmincive : ene schouplêye di braijhes, pu ene bresseye di ptits setchs bwès di stouve, pu to raveus des braijhes, disk' a tant k' el tchiminêye soeye bôrêye a hope.
On leyive prinde li feu, ki dveut wangnî tot bea doûçmint les faxhenes, pu les bwès. A ç' mournint la, gn aveut co do tiraedje.
Tins del prumire djournêye, il esteut d' kession d' waitî a si ovraedje a deus côps. Si l' fåde fouméve blanc, c' esteut l' bon; mins cwand l' foumire ki rexheut foû des drovoes divneut bleuwe, c' est ki l' feu aléve trop roed.
Minme ki pa des côps, li fåde trawéve, et l' feu passéve houte do rcatchaedje. Dj' åreu volou k' t' åreus veu adon nos fådeus dårer abeye abeye po ristoper l' trô et rclôre les drovoes.
« Vivmint l' fén del vesprêye, pinsént i dandjreus, ki dj' rastrindénxhe li tiraedje tot rboutchant li tchminêye ».
Po ça, i faleut del fene tere passêye a l' passete. Li ci ki montéve sol moye aveut todi des shabots d' bwès a ses pîs. I ståréve li fene tere sol gueuye del tchiminêye, et il è ristraméve ene coûtche pattavå. C' esteut ça k' on loméve li faxhea.
Li fådeu rastrind l' tiraedje del moye, et stinde on faxhea d' fene tere.
Avou l' moye ravôtieye inla, i plént todi ndaler coûtchî trankile. Li cûtêye esteut bén evoye.
- Et cwantes djoûs k' el leyént broûler, insi ?
- Dijhans: cénk shijh djoûs po les ptitès moyes di 25 coides, disk' a cwénze djoûs po les grosses di 75 coides. A fwait ki l' cujhaedje avancixheut, li moye raptitixheut et s' si retasléve. Ça divneut ene basse fåde, nén pus hôte k' on mete céncwante, deus metes.
C' est todi les léts di dzeu ki tournèt les prumîs a tcherbon. Li fådeu l' sinteut e stitchant dins l' moye ene pike di fier ki s' emantchive après l' mantche del schoupe, et k' on loméve on fixhot. Adon, i prindeut on gros paxhon d' pîce, li forgon. I forguinéve dins l' moye po fé des trôs di dzeu å dzo, po fé ravaler l' feu disk' å prumî lét. C' est po ça k' ces trôs la, on les loméve les avaloes.
moye di fåde avou on forgon metou dsu, et des avaloes (les trôs metous pus bas k' els ôtes) ki foumèt.
- Comint çk' i distindént l' fåde ?
- Cwand c' esteut sol fén do cujhaedje, on ristopéve tos les trôs, drovoes et avaloes tot parey, et on ratindeut co 24 eures po l' cûtêye poleur rafroedi. Adon, s' i n' ploveut nén, on pleut discatchî. On rihaetchive li faxhea djus del moye, pu on rléjheut les bokets d' tcherbon avou l' havet.
T' aveus les beas bokets, les pierdons, ki n' avént cåzu nén stî aduzés på feu. To raveus les arseas : c' esteut do tcherbon må fini; et, al fén, t' aveus les braijhetes, des ptits bokets ki s' avént dismantchî, u ki provnént des coxhetes et des ptits bwès.
arseas ås pîs d' ene moye di fåde.
Po vey si t' cujhaedje aveut bén reyussi, to prindeus on boket d' bea tcherbon et tel schetéve e deus. S' i sclatixheut bén francmint e fjhant on beazè clair brut, c' esteut sene ki c' esteut do bon. Ci côp la, s' i s' sipiyive e meye bokets, c' est k' c' end esteut rén.
- A voste idêye, cwè çk' ene moye rindeut come tcherbon d' bwès ?
- T' aveus do côp meye a cwénze cint kilos po ene moye di céncwante coides, la. Si t' contes pal groxheur, t' aveus deus berwetêyes di tcherbon po troes berwetêyes di bwès. Ça n' rindeut nén co si må k' ça don.
- Et cwè çk' on ndè fjheut, on côp k' il aveut stî relî ?
- A ! Dinltins, cwand c' esteut po moenner ås foidjes et ås forneas, on l' tcheryive evoye a fwait dins les benes ki dji t' dijheu ersè. Saiss bén k' on l' moennéve pa des côps bén lon. Les Gåmets li vnént cweri po leus foidjreyes disk' a houte di Sint-Houbert, dins les Freyirs.
Après, cwand les foidjes n' end ont pus yeu dandjî, on l' essaetchléve et on l' aléve vinde al veye a cénk francs do kilo. Dji t' cåze did diviè 1948, 1949. On moumint dné, c' esteut rcwerou come del manoye di påpe. C' est paski ça broûléve sins pô fé d' odeur ni d' foumire...
Cwand on-z aveut rsaetchî les beas bokets, on rpoujhive dins les braijhetes avou l' fonne a doze dints. On les ramexhnéve soeye-t i dins des saetchs a pårt, soeye-t i dins ene houtche k' esteut adjokêye so on berga. Ci hutche la, c' esteut come ene grande cwårêye banse avou ene coviete, fwaite avou des treslêyès oizires. Ele tineut so les rujhales do clitchet. On schoupléve li ptit tcherbon ddins, pol ramoenner el måjhon po-z etertini l' feu al shijhe, u po mete dins les fiers a ristinde u dins des viyès lantienes.
Mågré tot i dmoréve todi del cinde so les aires di fåde. Po l' fådeu, c' esteut del piete. C' est po ça k' i faleut waitî di n' nén mete des trop ptitès brantches a l' cûtêye. C' est ç' soûfe la k' a divnou l' noere tere k' on va co bén cweri dins les bwès po mete dins les pots d' fleurs. Les plaeces k' on l' trouve, c' est co sovint des ancyinnès aires di fåde.
Les efants vont cweri del noere tere so ene ancyinne aire di fåde.
- On ndè fwait puch asteure, do tcherbon d' bwès ?
- Dji m' dimande todi bén pocwè çki ciste industreye la a tourné a rén ?
On n' a nén aresté d' on plin côp. On nd a fwait tins del guere, mins ç' côp la, c' esteut dedja avou on for avou ene coviete di tole. Cwand i foumive bleu, on l' pleut etcherdjî. Adon, i gn aveut onk avou des shabots d' bwès ki montéve dissu li moye po bouter li calote di tole foû. Les cis k' eterprindént cist ovraedje la, il estént ddja mî montés, il avént ddja tot èn atiray. I prindént des djins do viyaedje po travayî do taeyeus, do findeus u do berweteus. i lzî dnént 150 francs del djournêye dji t' cåze di djusse après li guere, cwand l' pwin costéve a pô près dijh francs do kilo. Djhans ki deus bons ovrîs plént monter onk u k' c' est deus fors so on djoû. Li wangnaedje esteut todi meyeu k' après l' ôte guere. A ç' moumint la i toutchént tot bounmint 40, 50 sôs del djournêye.
Et asteure, on n' a pus dandjî d' tcherbon d' bwès ?
Probåbe ki siya ! rén ddja k' po les griyeyes ki dji t' dijheus ersè; et ossu come medicamint pol schite, ca l' tcherbon, ça ressere. Mins dandjreus k' enute, on l' apoite di l' etrindjî, ca i gn e pus nolu ki vôreut passer s' tins a ça avår ci. Les tins ont bén candjî, va. On n' såreut todi pus viker li vikereye did dins l' tins. Nozôtes tot parey, saiss… Portant i gn a co bråmint des payis û çki les ptitès djins sont mo binåjhes do fé d' l' ovraedje di morea po poleur wangnî cwate sôs…
Et k' est çk' i fjhént co d' ôte po åk dins les bwès di ddins l' tins ?
I gn a pont d' fén d' t' aveur å lét enute don, twè ! Alez, la, rimowe tu ! Il est tins d' aler fé chlop, dit-st i l' Lidjeus.
Kékes mots ont stî ricoridjîs cial (avou le modele di rcoridjaedje). Li mwaisse modêye, enimådjeye, est veyåve ciddé.