" - C' est la k' ille îrè ! ", di-st i l' Alzîre dou Blanc ta moustrant dou dèt ène trawêye inte deûs grandès hasses.
Lu vî Calirou, ki s' avot vnu r'haper dé nos-ôtes in cwârt d' eûre, èt bwâre in gordjon d' cafè, riyot dins oûve. Dou prèmî côp d' oûy, il avîrot bin ou vî bokion ku l' atayadje n' astot nin fwêt pou la fau tumer al place ku l' Alzîre dijot. Nost ome s' è racafougni dins sa viye camizole du cûr, témint froyêye èt cafroyêye k' in peû fèré a glace aurot co yu ridé dsu ; èt nous rwêtî a brotchaud.
" -Tape lu boutant la oudzeûs, wête, twè, èt astotche-lu come i faut, ernala-t i l' Alzîre. Ile nu tint pus k' a c' pitit niêron ci, va. Deûs côps d' hape, èt s' sèrè-t ile djus, tês', dandjreûs. "
Lu boutant, c' est come ène pitite sutrète fon.ne a deûs dints, amwintchiye après ène piêtche du twâs bons mètes du long. On la hine lu pus hôt possibe sul bèr du l' aube, pou lu dzou ariver a hôteûr du vosse chou. Adon, avu vôs deûs mwins rapaumêyes, les dgnos in pô flitchis, vous splinkèz dsu du toutes vôs fwâces, pou fwêre baculer l' aube cand ile n' tint pus k' a ène chète.
Mi, pou in novice, dju n' avo k' a hossî la tiêsse, èt sîre lu mouvmint èt s' fwêre çu k' on m' dijot.
Ça fwêt k' dj' ê mètu l' boutant a place. L' Alzîre, cink ans pus vî k' mi, mês nin co t'tafwêt'mint rsouwé padrî les orayes, apougni la grosse abatrèce, èt-z acsègnî deûs twâs côps du toutes ses fwâces, djusse ou keûr dou bèr, la ûsk' i gn avot co d' l' atna.
L' adjèyante è cmaci a cabiancî. Cand dju poûsso su m' boutant, lu hôt cochladje ènnalot ène miète, pu s' ruvnot-i, come in r'ssôrt ki s' tinkiye èt s' dustinkyî. Tout d' in côp, la hasse s' è bayi, èt avu in simpe pitit bouta d' ène mwin, la grande wêbe d' aube s' è lêchu nnaler.
" -Nondidju ! Ile nu va nin al boune place, brayi-t i l' Alzîre, fin fû d' li. Godferdoum du cint diès' ! "
Lu vî Calirou, asteûre, avot in sclatant riya su ses lèpes. La hasse s' avot sté adjoker su ène ôte tout près, èt les deûs cochladjes astint acramyis pâr.
" -Tu n' î es nin co, séss, al taye aus fréjes ! ", bawa-t i Calirou avu sa ptite mocresse vwès. Asteûre, tu n' es k' ène tchôze a fwêre : sôye-t i rucèper ène û k' c' est deûs longueûrs ou pî doul tronce, sôye-t i foute l' ôte hasse djus avu, pou k' c' est co da tin.ne. "
Si c' aurot yu sté au djoû d' ènut', ku dju v' sucrît çu spoule-ci, rucèper in mète, û co deûs, c' es-st in djeû d' èfant, don, avu les tronçouneûses.
Mês adon, twè !
Lu lond'mwin, dj' ans avnu ou bwès avu la grande rucèprèce, èt cmacî a soyî la pate du l' aube a deûs mètes doul taye, coume Calirou nous avot moustrè. Et soye èt soye ! Pa padzou, pu pa padzeû. Et al fin, vla la rcèpe ki s' fwêt apicî dins l' trêt d' soyadje pasku la hasse s' è lêchu nnaler.
Wêtî du fwêre sucoter lu dêrin niêron al hatche; chârder la rcèpe avu la hape; mète des cougnets pou duscaler l' bazâr. Kène aradje !
Al fin des fins, gn avot la grande rucèpe èt twâs cougnets k' astint dmèrus arokés dins l' aube. Ké tauvlê, vous, djins ! C' astot vourmint pou nous-ôtes duvnu la rizêye des bokions des eûres lon pattavau.
Doul vesprêye, dju n' avans fwêt ni yène ni deûs : dj' avans flachi djus la deûjime hasse. Les deûs faus ont tchê dins l' clériss, yène avau l' ôte, les brantchadjes fins coumèlés, avu leûs grossès coches a mitan rauyêyes ki splinkint coume des-autches d' aurbalustîs. In plan pou s' fwêre misser si vous les côprîz al hape, pask' ile vous r'ziptiyrint dins les djambes û dins les rins ! Brâmint trop riskeûs, vous-ôtes, du volu dèbiter dins ène sufwête acramîriye.
L' Alzîre, li, i n' est jamwês amayi, douwô, li.
" Dju la frans potchî ou TNT, di-st i. Dumwin, dju batrans mine. "
Attrape ça, cabochard, c' est du lard !
Tins doul guère, les Almands avint in dèpôt dins les bwès dou costé d' Montavau. Al liberaucion, l' Alzîre èt deûs twâs vayants du s-n audje î avint sté piyî in djoû al nut', èt haper deûs kêsses d' esplozifs èt d' amunicions. I n' les avint jamwês rindu. L' Alzîre avot muchyi t'tafwêt a leû maujon dins in racwin doul cauve, oudzou doul provuzion d' canadas.
Zês, i provnint d' Djimbe, èt i loumint les canadas des " cartouches ". Ça fwêt k' i n' avint nin minti cand les bateûs d' mine dou Jèniye avint vnu inspecter in djoû. (Dju n' sé nin kîski les avot sté racuzer).
" - Cwesku c' est k' i gn è lauvau, ô ?
- O, çu n' est rin, ô, çu n' est k' des cartouches ! "
On-z è ddja bin rî avu ça, tês'.
Ça fwêt ku, lu londmwin, vla nost Alzîre ki s' apwinte avu Mèmé dou Bouchet, su consyî oficîre Il astint bin a.ustiyis, avu tout leû-z atiray : in ptit baston d' TNT, nin pus grand k' ène cigarète, in tèrére, ène torbiye avu ène mètche come mu ptit dèt, èt deûs bons mètes du cwardulète k' il avint mètu doul poûre après, pour zês alumer l' cayet.
I n' manke pus ku l' dètounoû.
Lu dètounoû c' es-st ène pastile coume in gros catchet d' aspirine. I faut ‘nn' awè sougne, ca ça pète coume pou rire. On-z è rapwartu k' i gn avot èn oume du Mêssin ki ‘nn' avot tapé yink vôye al sutûve, èt ça è esplôzé dins la stûve, èt l' duvant doul sutûve è volé vôye, èt fwêre in sclat a l' uch.
Nôs bateûs d' mine, zês, i l' avint bin ratwartyi dins dou papî d' gazète, èt l' mète dins in plumî du scole. Avu la torbiye, il ont cauvlé lu dzeû dou boudje d' ène des faus. Il ont agrandi l' trô avu l' tèrére, èt-z î stiker bin prècieûzmint lu baston d' TNT, lu dètounoû èt la mètche.
- Ûsk' il est, t' bôra ? di-dj' , mi, a vlant fwêre lu cé k' î counicho yauk.
Lu bôra d' mine, c' es-st in ptit baston ku t' bales ta poûre avu, cand tu vus bate mine. In djoû, dju djouwins concêrt ou Patrounadje èt dins la pîce du tèyâte, gnè dvot awèr in côp d' feû. C' astot l' vayant d' mon Wigni k' astot dins les coulisses èt ki dvot fwêre pèter ène tchêdje du poûre. Il avot fwêt in ptit trô d' in dmi çantimète dins ène plantche, î mète doul poûre, la damer comifaut, rucatchî avu ène pitite boulète du papî èt-z î bouter l' feû ou moumint k' on dvot tirer. Ké côp d' fuzik, mes djins ! C' ére pus rade in côp d' bazouca ! Tous les rwêtants n-unn astint achoûrdis, èt gn avot la dôsse du deûs gros çantimètes avot toudi sté trawêye toute hoûte, séss.
Lu Mémé m' è rlouké, mocrê.
" - N' ess nin in pô berdôchi, paret ? Tu bouches in seûl pitit côp d' martê ladsu, èt ça t' pète al binète. "
I n' avot nin minti. Cand la tchêdje è esplôzé, la co bin k' dj' astins catchis durî des grossès hasses pus d' vingt mètes lon. Ça è bouchi coume l' atomike.
A c' moumint la, Mimiye Bilâ astot ki rmontot la Vôye des Dustèladjes avu in fa du dgnêsses. Cand ille è-st oyu l' bouchadje, ille è cwâ k' c' astot in V1 k' avot tumé la.
La vôye des Dustèladjes, su nom l' dit bin, c' es-st ène gripe. On-z î dvot toudi atèler deûs tchvaus a l' acawêye pou monter avu les tchèrêyes du bwès. Ou dzeû, c' côp la, aus Dustèladjes minme, on les dustèlot.
Cand Mimiye è oyu l' esplôzadje, di-dj', ille l' è troussé coume s' ille aurot yu l' diâle a ses cotes. Ille è monté la gripète a cwatrime vitesse. Arivêye al coupète, ile hanot coume in tchin. Dju n' l' ans nin ddja veû, pourtant k' ile n' astot nin co in côp d' fuzik du lieu du drame.
Nous-ôtes, tossi vite, dj' ans sté vèy nosse cayet. Les deûs hasses astint duscramiêyes, tês' k' ây ! Mês toutes les coches astint k'chètlêyes a mile bokets. On ‘nn' è fwêt cwate grossès cwâdes du chètrons èt tout bounmint ène cwâde du bèlès chinètes.
C' est c' djou la ku dj' ê yu m' batame du bateû d' mine.
Lucyin Mahin, shuvant ene rapoitroûle da Albert Mahin et Albert Ferrauche ki s' passéve l' an 1946. Raconté e 1983. Replaidî eto so l' Aberteke avou ratournaedje e francès (ådzo do mwaisse tecse). Ci modêye ci a stî evoyeye ås Relîs namurwès mins n' a måy parexhou dins Les Cahiers Walons.